Puma Haqqında Məlumat

Puma (Puma concolor), Şimali və Cənubi Amerikada yaşayan, Pişik kimilər (Felidae) sinifindən yırtıcı bir heyvan növüdür. Bu böyük və tək gəzən pişik şimalda Kanadanın Yukon bölgəsindən cənubda And Dağlarının cənubuna qədər olduqca geniş bir sahədə yaşayırlar. Olduğu ətraf mühitə uyğunlaşan puma Amerika qitəsindəki demək olar hər təbiətdə yer alırlar. Həddindən artıq ovlanma və təbii yaşayış sahələrindəki insan yerləşmələri nəticə tarixi olaraq yerləşdikləri regionlarda sayları azalmışdır. Ancaq bəzi sahələrdə son zamanlar aparılan qoruma işləri ilə populyasiyalarının artdığına rast gəlinmişdir.

Çox geniş bir sahəyə yayılan puma müxtəlif ərazilərdə çox müxtəlif rənglərdə və bədən quruluşlarında yayılmışlar. Amerika qitəsində yaquardan sonra ikinci ən böyük pişik sinifinə daxil olan puma, pələng, aslan və yaquardan sonra dünyanın ən böyük dördüncü pişiyidir. Şimali Amerikadakı puma tropik leoparlardan daha da böyük olsa belə, puma nərə üçün böyük pişiklər arasında sayılmaz və “Panthera” cinsi içində deyil Puma cinsi içində təsnif edilir.

Həm pusqu həm də təqib ovunu edə bilən pumanın ovları da olduqca müxtəlifdir. Əsas qidası maraldır amma, eyni zamanda siçan, dovşan, ev pişiyi və köpək, alpaqa, sürü heyvanlarını da ovlayırlar. Davamlı olaraq saxlanan bir pişik olan puma insanlardan uzaq dayanır lakin, çox nadir də olsa insanlara hücum etdiyi görülmüşdür.

Puma adı Cənubi Amerikanın yerli dillərindən olan Quechua dilinə əsaslanır. Yerləşdiyi regionlarda çoxsaylı başqa adla da anılır. Nahuatl dilində “Miztli”, Tupi-Guarani dilində də “Suçuarana” deyilir. İngiliscə “jougar” olan və bu dildə qırxa yaxın fərqli ad verilən pumanın, yerli adlarının bir qismi belə çevrilə: Pantera, Amerikan şiri, Meksika şiri, Florida panterası, gümüş şir, qırmızı şir, qırmızı pantera, qırmızı pələng, qəhvəyi pələng, maral pələngi, qarabasma pişik, dağ çığlıkçısı, Yerli şeytan, hiyləgər pişik, kral pişik və boyalı pişik.

Boyu erkəklərdə 180, dişilərdə 150 santimetri çatır və bunlara əlavə olaraq 66 ilə 78 santimetr arası uzunluğunda bir quyruq gəlir. Erkəkləri 100 kiloqram çəkiyə qədər, dişiləri isə istisnalar xaricində 50 kiloqramdan çox olmur. Ekvator çevresinde yaşayan puma, növlərinin ən kiçikləri olub, qütblərə doğru getdikcə böyüklükləri artır.

Postu qısa, tükləri sıx, rəngi isə dəyişkəndir. Tez-tez sarımtıl qəhvəyi və ya gümüşü-boz olurlar. Boğaz hissəsi və sinəsi hər zaman ağ rəngli olur. Qulaqları kiçikdir və ucları qara rəngə çalan tüklərlə örtülüdür.

Pumanın ön pəncələrində dörd, arxada isə üç barmağı var. Pəncələrinin böyük olması, torpaqdan möhkəm yapışmasını təmin edir. Bu səbəbdən yaxınlaşdığını hiss etmək çətindir. Pumalar Pəncə dırnaqlarını içəri çəkə bilirlər. Çox çevikdir və qüvvətli şəkildə sıçrayırlar. Dörd metr yüksəyə və on metrə qədər uzağa sıçrayabilirlər.

Puma vəhşi həyatda 12-13 yaşa qədər çatarkən, qoruma altında 21 yaşına qədər yaşaya bilirlər.

Bu heyvanlar gündüzlər görünsələr də ümumiyyətlə gecə hərəkət edirlər. İsti ya da soyuq hər cür iqlimdə yaşaya bilirlər. Erkək puma dişiyə nisbətən daha uzun məsafə yol ala bilər. Dişilər 20 mil məsafəni aşmazkən, kişilər 30 mili keçə bilirlər. Ovlanma sahəsi isə geniş olub 100 m/kv qədər çata bilər.

Puma demək olar ki, hər bir böyüklükdə məmələri ovlayırlar. Maral, Amerika antilobu,guanako kimi iri heyvanlar ilə birlikdə siçan, siçovul, dələ, skuns, yenot, samurgibi kiçik heyvanlarla da qidalanırlar.. Həmçinin qoyun və gənc inək tərzində ev heyvan kursundakı canlılarıda ovlaya bilirlər. Bununla birliktə koyote, vaşaq kimi yırtıcı heyvanlar da puma tərəfindən ov edirlər. Məməli heyvanların yanında quş və bəzi bölgələrdə balıq da yeyirlər.

Böyük bir heyvanı ovlamaq üçün puma əvvəl yavaşca hərəkət edir,  qısa məsafədən ovunun kürəyinə atıa bilir. Onurğa ya da beynini qüvvətli bir zərbə ilə qopararaq öldürür.

Puma tək ov etməyi sevən heyvanlardır. Ancaq, adətən, Noyabr ilə İyun arasında olan cütləşmə zamanında, ən çox 6 gün üçün bir araya gəlirlər. Dişi, balaları doğmadan bir neçə həftə əvvəl erkəyi tərk edir. Hamiləlik təxminən 3 ay sürür və bir ilə altı arası bala dünyaya gəlir. Amma adətən bu say iki ilə üç baldır. Balaların ağırlığı 230 ilə 450 qram arasında olub, boyları 20- 30 sm qədərdir. Balalar 6- 7 həftə sonra qatı qidalar almağa başlayırlar və təxminən 20 aydan sonra analarının yanından ayrılırlar.

bilgibey